Çeşitli nedenlerden ötürü ortaya çıkabilen böbrek yetmezliği, böbreklerin düzgün çalışmadığı anlamına gelir. Böbrek yetmezliği akut ya da kronik olabilir.1 Yazımızı okuyarak böbrek yetmezliği hakkında detaylı bilgi alabilir, “Böbrek yetmezliği belirtileri nelerdir?”, “Böbrek yetmezliği neden olur?”, “Böbrek yetmezliği evreleri nelerdir?”, “Böbrek yetmezliği tedavisi nasıl yapılır?” gibi pek çok sorunun yanıtını öğrenebilirsiniz.
Böbrek Yetmezliği Nedir?
Böbrek yetmezliği, böbreklerden birinin ya da her ikisinin normal şartlarda olduğu gibi tek başına çalışamaması olarak özetlenebilir. Böbrek yetmezliği durumunda böbreklerin kanı temizlemek ve idrarı dışarı çıkarmak gibi ana görevleri sekteye uğrar. Dolayısıyla vücutta atık ve sıvı birikmesi yaşanabilir.1 2
Böbrek yetmezliği iki farklı şekilde görülür:
Akut Böbrek Yetmezliği
Akut böbrek yetmezliği, böbreklerin kandaki atık ürünleri aniden filtreleyememesi ile ortaya çıkar. Böbrekler filtreleme yapamadığında insan sağlığını tehlikeye atacak düzeyde atık biriktirebilir. Bu da kanın kimyasal yapısının bozulmasına yol açabilir. Ani bir şekilde ortaya çıkan akut böbrek yetmezliği genellikle yoğun bakıma ihtiyaç duyan kişilerde ortaya çıkabilir. Hayati tehlike yaratabilir ancak yoğun bir tedavi ile normal ya da normale yakın değerlere dönülebilir.3
Kronik Böbrek Yetmezliği
Kronik böbrek yetmezliği, akut böbrek yetmezliğinden farklı olarak kademeli olarak ortaya çıkar. Başka bir deyişle böbrek fonksiyonları kademeli olarak azalır, kaybolur. Fonksiyonlarını kaybeden böbreklerde kişinin sağlığını tehlikeye atacak düzeyde sıvı ve atık birikebilir. Böbreklerin geri dönüşü olmayacak şekilde hasar gördüğü kronik böbrek yetmezliğinin gelişmesi aylar, hatta yıllar alabilir.1 4
Böbrek Yetmezliği Neden Olur?
Böbrek yetmezliği nedenleri, böbrek yetmezliğinin türüne göre farklılık gösterir.
Akut Böbrek Yetmezliği Nedenleri
Çoğu zaman geçiçi olan ve aniden ortaya çıkan akut böbrek yetmezliğinin en çok rastlanılan nedenleri şunlardır:
- Otoimmün böbrek hastalıkları,
- Bazı ilaçlar,
- Şiddetli dehidrasyon,
- İdrar yolu tıkanıklığı,
- Kalp hastalığı veya karaciğer hastalığı gibi tedavi edilmeyen sistemik hastalıklar,
- Çeşitli hastalıklar, enfeksiyon ya da toksinler nedeniyle böbreklerin hasar görmesi,
- Böbreğe travma yaşatacak fiziksel hasarlar.1 2 3
Kronik Böbrek Yetmezliği
Bazı hastalıklar ya da rahatsızlıklar böbrek fonksiyonlarını bozabilir. Bu durum zaman içerisinde böbrek fonksiyonlarını olumsuz etkileyerek birkaç ay ya da yıl içerisinde kronik böbrek yetmezliğine neden olur. Kronik böbrek yetmezliğine neden olabilen hastalıklar aşağıdaki gibidir:
- Tip 1 ya da Tip 2 diyabet,
- Yüksek tansiyon,
- Böbreğin filtreleme birimlerinin (glomeruli) iltihaplanması,
- Böbrek tübüllerinin ve çevresindeki yapıların iltihaplanması,
- Polistik böbrek hastalığı ve buna benzer kalıtsal böbrek hastalıkları,
- Prostat büyümesi, böbrek taşları ya da bazı kanser türleri nedeniyle idrar yollarının uzun süreli tıkalı kalması,
- Vezikoüreteral reflü,
- Tekrarlayan böbrek enfeksiyonu (piyelonefrit),
- Lupus.2 4
Böbrek Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?
Tıpkı böbrek yetmezliği nedenleri gibi böbrek yetmezliği belirtileri de akut ve kronik böbrek yetmezliğine göre farklılık gösterir.
Kronik Böbrek Yetmezliği Belirtileri
Kronik böbrek yetmezliğinin semptomları, zaman içerisinde ortaya çıkabilir. Rahatsızlığın şiddeti ve süreci hem belirtileri hem de bu belirtilerin yoğunluğunu etkileyebilir. 4 En sık rastlanan kronik böbrek yetmezliği belirtileri aşağıdaki gibidir:
- Uykusuzluk,
- Normalden az ya da çok idrara çıkmak,
- Kaslarda görülen kramp,
- Mide bulantısı,
- Kusma,
- İştah kaybı,
- Yiyeceklerden metalik bir tat almak,
- Aşırı yorgunluk, halsizlik,
- Ayaklarda ve ayak bileklerinde görülen şişme,
- Cilt kuruluğu,
- Yüksek tansiyon,
- Odaklanma güçlüğü,
- Dışarı atılamayan sıvıların akciğerlerde birikmesi nedeniyle nefes darlığı,
- Dışarı atılamayan sıvıların kalp zarı çevresinde birikmesi nedeniyle göğüs ağrısı.2 4
Akut Böbrek Yetmezliği Belirtileri
Akut böbrek yetmezliği kimi zaman hiçbir semptom olmadan ortaya çıkabilir. En sık karşılaşılan akut böbrek yetmezliği belirtileri ise aşağıdaki gibidir:
- Bacaklar, ayak bilekleri ve ayaklarda şişlik,
- Nefes darlığı,
- Daha az idrara çıkmak,
- Tükenmişlik hissi,
- Bilinç bulanıklığı (konfüzyon),
- Mide bulantısı,
- Düzensiz kalp atışı,
- Göğüs ağrısı.3
Yukarıdaki belirtilerin yanı sıra şiddetli akut böbrek yetmezliği vakalarında kişi nöbet geçirebilir.3
Böbrek Yetmezliği Evreleri Nelerdir?
Kronik böbrek yetmezliğinin teşhisi ve takibi için eGFR (tahmini glomerüler filtrasyon hızı) isimli kan testi ile uACR (idrar albümin-kreatinin oranı) isimli idrar testi yapılır. Böbrek yetmezliği evreleri de bu testlerin sonuçlarına göre belirlenebilir.5
Böbrek yetmezliği evreleri eGFR testine göre beş evreden oluşur:
- Evre 1: eGFR, 3 ay ya da daha uzun bir süredir 90 ml/dakikanın üzerindedir. Bu normal ya da normale yakın bir değerdir. Ancak hastada böbrek yetmezliği ve böbrek hasarı belirtileri görülmeye başlanabilir.
- Evre 2 : eGFR, 3 ay ya da daha uzun bir süredir 60 - 89 ml/dakika arasındadır. Böbrek yetmezliği ve böbrek hasarı belirtileri görülebilir.
- Evre 3: Evre 3, iki kısımdan oluşur. Evre 3a’da; eGFR, 3 ay ya da daha uzun bir süredir 45 - 59 ml/dakika arasındadır. Bu değerler hafif ve orta derecede böbrek fonksiyonu kaybı olduğuna işaret eder. Evre 3b’de; eGFR, 3 ay ya da daha uzun bir süredir 30 - 44 ml/dakika arasındadır. Bu değerler orta ve şiddetli derecede böbrek fonksiyonu kaybı olduğuna işaret eder.
- Evre 4: eGFR, 3 ay ya da daha uzun bir süredir 15 - 29 ml/dakika arasındadır. Bu değerler şiddetli derecede böbrek fonksiyonu kaybı olduğuna işaret eder.
- Evre 5: eGFR, 3 ay ya da daha uzun bir süredir 15 ml/dakikanın altındadır. Bu değerler böbrek yetmezliğini gösterir. Bu evrede hastalar diyalize girer.2 5 6
Böbrek yetmezliği evreleri uACR (idrar albümin-kreatinin oranı) testine göre de değerlendirilebilir. Bu testte ise 3 evre vardır.
- Evre 1: uACR 3 mg/mmol’den düşüktür.
- Evre 2: uACR 3 - 30 mg/mmol arasında
- Evre 3: uACR 30 mg/mmol’ün üzerindedir.6
eGFR'nin 3 ay ya da daha fazla süredir 60 ml/dakikanın altında olması ya da yine aynı süre zarfında uACR'nin 30 mg/mmol’un üzerinde olması böbrek yetmezliği göstergesi olabilir.5 6
Böbrek Yetmezliği Teşhisi Nasıl Konulur?
Böbrek yetmezliği belirtileri yaşadığınızda ya da doktorunuzun böbrek yetmezliği yaşadığınıza dair şüpheleri varsa teşhis için bazı testler yapılması gerekir.
Kan Testleri
Kan testleri ile doktorunuz böbreklerin kandaki atıkları ne kadar iyi temizlediğini tespit edebilir. Böbrek yetmezliği için böbreklerin filtreleme performansını ölçen glomerüler filtrasyon hızı diğer adıyla eGFR testi yapılır.2 6
İdrar Testleri
İdrar testleri idrarınızdaki proteini ya da diğer maddeleri ölçmeye yardımcı olur. Böbrek yetmezliği teşhisi için idrar albümin-kreatinin oranını ölçen uACR idrar testi yapılabilir. Bu idrar testi, böbreklerin idrara protein (albümin) sızdırıp sızdırmadığını gösterir.2 6
Görüntüleme Yöntemleri
Doktorunuz böbrek yetmezliğini nedenini tespit etmek için görüntüleme yöntemlerini de kullanabilir. Böbrekte anormal bir durum olup olmadığını, idrar yollarında olabilecek tıkanıklıkları görüntülemek için böbrek ultrasonu, CT ürogramı ya da MRI talep edebilir.2
Böbrek Yetmezliği Tedavisi Nasıl Yapılır?
Böbrek yetmezliği, böbrek fonksiyonlarının %85 ya da %90'ının kaybedildiği bir hastalıktır. Bu da böbreklerin kişiyi hayatta tutacak kadar iyi çalışmadığı anlamına gelir. Kesin bir tedavisi olmasa da bazı tedavi yöntemleri ile hastalar uzun süre yaşayabilir.5
Böbrek yetmezliği tedavisi, doktorunuz tarafından hastalığın nedenine ve seyrine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Herhangi bir rahatsızlığınız varsa ve bu böbrek yetmezliğine yol açabilecek böbrek hasarlarına yol açmaya başladıysa doktorunuz düzenli kan ve idrar testleri ile hastalığınızın seyrini takipte kalabilir. Bunun yanında böbrek yetmezliğine neden olabilecek hastalığın tedavisini sürdürebilir. (2)
Böbrek yetmezliği görülen hastalarda ise temel olarak iki tedavi yöntemi vardır:
Diyaliz
Diyaliz, böbrek yetmezliği nedeniyle sekteye uğrayan kanın filtrelenmesi sürecine yardımcı olur. Hemodiyaliz ve periton diyalizi olmak üzere iki çeşit diyaliz bulunur. Her iki diyaliz çeşidi de atıkları ve ekstra sıvıyı kandan uzaklaştırır. Hemodiyalizde bu işlemi bir makine gerçekleştirir. Genel olarak haftada üç ya da dört gün uygulanır. Bunun için hastanın bir hastaneye ya da diyaliz merkezine gitmesi gerekir. Periton diyalizinde ise karın zarına bir kateter yerleştirilir ve bu katetere de diyaliz solüsyonu içeren bir torba bağlanır. Böylece solüsyon karın zarına akarak atık ürünleri ve ekstra sıvıları emip torbaya geri akıtır. Periton diyalizi hastanede ya da evde uygulanabilir.2 5
Böbrek Nakli
Böbrek nakli, sağlıklı bir böbreğe sahip olup böbrek yetmezliğini tamamen ortadan kaldıran bir tedavi yöntemidir. Böbrek naklinde hasar gören böbrek alınır ve yerine sağlıklı ve uygun bir donörden alınan böbrek yerleştirilir.2 5
Böbrek Yetmezliği Hastaları Nelere Dikkat Etmeli?
Böbrek yetmezliği, tedavisi yapılmadığı takdirde hayati tehlikesi olan bir hastalık olduğu için öncelikle doktorunuzun önerdiği tedavi yöntemini uygulamanız gerekir. Doktorunuzun belirlediği tedavi yöntemi ve yönlendirmelerin yanı sıra aşağıdaki durumlara da dikkat edebilirsiniz:
- Doktorunuzun böbrek sağlığınızı kontrol etmek için talep ettiği tüm test ve yöntemleri geciktirmeden yaptırın.
- Doktorunuzun verdiği ilaçları uygun şekilde kullanın, tedavilerinizi aksatmayın.
- Tansiyonunuz yüksekse doktorunuza başvurun ve yüksek tansiyonu kontrol altına almaya çalışın.
- Kan şekeri seviyelerinizi yönetin.
- Diyabetiniz varsa kan şekerinizi özellikle dengede tutmaya çalışın.
- Kan basıncınızı kontrol edin.
- Tuz alımını azaltın.
- Sağlıklı beslenme konusunda endişeleriniz varsa böbrek yetmezliğinizi de dikkate alarak uygun bir beslenme planı çıkaracak bir beslenme uzmanına danışın.
- Protein tüketimini orta seviyede tutmaya çalışın.
- Fiziksel aktivitelerinizi ihmal etmeyin.
- Sigara ve kötü alışkanlıklardan uzak durun.
- Stres ve depresyon gibi sorunlarla baş etmeye çalışıyorsanız mutlaka bir uzmana başvurun.
- Uyku düzeninizi gözden geçirin, her gün yeteri kadar uyuduğunuzdan emin olun.
- Grip aşısı olun ve bağışıklığınızı düşürecek durumlardan da uzak durun.7 8
Böbrek Yetmezliği Hastaları Hangi Bölüme Başvurmalı?
Böbrek sağlığı ve böbrek hastalıkları ile ilgilenen tıp bilimi dalı nefrolojidir. Böbrek rahatsızlığınız için doğrudan nefroloji bölümüne gidebilirsiniz. Kimi zaman dahiliye bölümü de kan değerleriniz ya da sağlık durumunuzu göz önüne alarak sizi nefroloji bölümüne sevk edebilir.
Uyarı: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.